„Jak gładka powierzchnia zwierciadła odbija wszystko, co znajduje się przed nią, jak spokojna dolina wzmacnia najsłabsze dźwięki, tak studiujący karate musi wyrzucić ze swego umysłu wszelkie zło i egoizm, aby móc reagować na wszystko, co znajduje się przed nim.”
Gichin Funakoshi
Orientalne kodeksy treningowe wypracowały konkretne systemy w celu pełnego zjednoczenia ducha i ciała. Są one istotne nie tylko w sztuce i umiejętnościach, ale także w życiu codziennym i moralności. Składają się na nie trzy metody: medytacja, wzmocnienie brzucha poprzez kontrolę oddechu oraz panowanie nad oddechem.
MEDYTACJA
Karate było nierozerwalnie związane z Zen, od początku swojej historycznej egzystencji. Słowo Zen jest skrótem słowa „Zenna”, co oznacza w języku japońskim „medytacja”. Godzi się tu zacytować słowa Masutatsu Oyamy: ” Choć powiadamy, że medytacja Zen oznacza stan bierności i zupełnego braku myśli, rozumiemy przez to, że medytacja pozwala nam pokonać emocje i procesy myślowe, aby w ten sposób wydobyć nasze głębokie, a dotychczas stłumione możliwości”.
W karate Zen poprzez własne ciało zdobywamy najpierw wyostrzoną świadomość fizyczną (często po bolesnych próbach zablokowania skutecznego ataku partnera). Powoli zaczynamy panować nad własnym ciałem, nabywamy kondycję niezbędną do wykonania trudnych technik karate, na nowo oceniamy wymagania i reakcje naszego ciała. Poszerzają się granice naszej wytrzymałości na wysiłek i ból, pojawia się ufność we własne siły i możliwości. Jeśli tylko starczy nam sił i cierpliwości, by ćwiczyć intensywnie i długo postęp w karate skutkuje wyciszeniem dekoncentrującej świadomości. Tak dochodzimy do stanu, w którym Zen i karate tworzą rzeczywiście to samo. Stan ten niektórzy nazywają „dostrzeżeniem własnej twarzy”.
Zen karateki nie jest drogą łatwą, wymaga wprowadzenia w życie takich cnót jak surowa prostota życia, pokora, odwaga i bezinteresowność. Karate odrzucające Zen jest zaledwie ograniczonym kursem samoobrony.
Z powodu niewątpliwego związku karate z Zen podstawowe zasady psychologiczne wiążą się z koncentracją, poczuciem spokoju i pewności siebie. Inne wartości wyrastają z tych właśnie podstaw. Karateka powinien dążyć do osiągnięcia stanu pełnego zrozumienia reakcji przeciwnika.
Czynniki psychologiczne odgrywają w walce dużą rolę, ponieważ karate oznacza bezpośredni kontakt dwóch lub więcej istot ludzkich. W wielu wypadkach wygrywa strona silniejsza psychicznie, jeżeli nawet przewaga fizyczna leży po stronie przeciwnej. Nie można jej uzyskać w sposób świadomy, jest ona wynikiem systematycznego i intensywnego treningu. Japończycy próbują owa przewagę psychiczną wyjaśnić obrazowo.
MIZU-NO-KOKORO(duch jak woda)
Wyrażenie to można tłumaczyć, że duch dobrego karateki podobny jest do spokojnej i cichej tafli jeziora. Pojęcie mizu-no-kokoro i tsuki-no-kokoro odnoszą się do nastawienia umysłu w momencie konfrontacji z przeciwnikiem.
Zgłębiając myślowo te symboliki, należy zauważyć, że gładka powierzchnia wody odbija wiernie obrazy wszystkich przedmiotów w jej zasięgu, a jeżeli utrzyma się w tym stanie umysł to przewidzenie psychologicznych i fizycznych reakcji przeciwnika będzie natychmiastowe i dokładne. Konsekwentnie odpowiedź (defensywna i ofensywna) będzie przeprowadzona w sposób odpowiedni i właściwy. Z drugiej strony, jeśli powierzchnia wody zostanie zakłócona odbite obrazy będą wypaczone i analogicznie umysł zaprzątnięty myślami o ataku i obronie nie przewidzi intencji i zamiarów przeciwnika stwarzając mu okazję do ataku.
TSUKI-NO-KOKORO (duch jak księżyc)
Podobnie jak Księżyc oświetla swym blaskiem wszystko, co kryje się w ciemności nocy, tak samo dobry karateka widzi każdy ruch przeciwnika. Będzie on koncentrował się na każdym geście osoby, z którą toczy pojedynek, podobnie jak światło Księżyca pada równomiernie na wszystkie przedmioty w jego zasięgu. Przy pełnym rozwoju tej postawy świadomość będzie natychmiast rejestrowała każdą wyrwę w obronie przeciwnika. Chmury przysłaniające światło Księżyca porównuje się do nerwowości, która staje na przeszkodzie przewidywania reakcji drugiego człowieka. Atak na jego słaby punkt oraz prawidłowe zastosowanie techniki są wówczas niemożliwe.
HEN-O (czułość)
To pojęcie odnosi się do właściwego przewidywania ruchów przeciwnika i świadomego stosowania właściwych technik zgodnie z nim. Obie części tego procesu wykonywane są jako jeden błyskawiczny ruch, sprawiając wrażenie akcji odruchowej. Ten właśnie charakter karate wyrabia w adepcie pewność siebie, to znaczy, wie on, że jego odruchy kierowane są właściwie mózgiem i nie musi zastanawiać się co dalej.
WZMOCNIENIE BRZUCHA POPRZEZ KONTROLĘ ODDECHU
Mędrcy wschodni z dawien dawna twierdzili, ze psychiczne centrum organizmu ludzkiego leży w jamie brzusznej. Gdy siły umysłu skoncentrują się w tym miejscu, człowiek znajdzie się w optymalnej kondycji psychicznej. Istnieje przekonanie, że duch wzmocni się, jeżeli mięśnie brzucha będą mocniejsze. Oto prosty przykład działania tego mechanizmu. Gdy człowiek chce podnieść coś ciężkiego, napina mięśnie brzucha. Działanie jego nabiera mocy, kiedy umiejscowi siłę w tym rejonie ciała. Japońskie słowo określające ów niezwykle ważny dla jedności psychicznej i ogólnej siły organizmu obszar podbrzusza to „tanden”.
Tanden jest środkiem ciężkości ciała ludzkiego; wokół niego poruszają się ręce i nogi. W idealnych warunkach wszelki wysiłek ciała powraca do tego punktu. Siła tanden jest wynikiem mięśniowego napięcia w podbrzuszu, o którym fizjologicznie decyduje moc lub słabość mięśni brzucha i bioder. Siła ta lub jej brak przejawia się w giętkości kręgosłupa, kurczliwych i rozkurczliwych własnościach jelit, mocy mięśni brzucha oraz w wydolności zwieraczy odbytu. Innymi słowy, im mocniejsze są mięśnie, stawy i wiązadła obręczy biodrowej, tym większa ogólna siła organizmu.
Ale tanden to nie tylko ważny ośrodek fizyczny, lecz także psychiczny. Jego dwojaka funkcja dała początek wschodniej filozofii jedności ciała i umysłu. Wschodnia filozofia tanden twierdzi, iż byt fizyczny przejawia się w duchu, a duch w ciele. Te dwa elementy stanowią całość.
PANOWANIE NAD ODDECHEM
Ćwiczenia oddechu są jednym z najbardziej istotnych punktów treningu karate. Celem ich jest nie tylko odświeżenie systemu oddechowego, ale również wzmocnienie dolnej strefy brzucha. W konsekwencji tego ćwiczenia oddechowe są ćwiczeniami brzucha. Prawidłowe oddychanie polega na odpowiednim napinaniu mięśni ciała i koncentrowaniu siły w danej sekundzie, które to obie wartości można uzyskać tylko poprzez właściwe techniki oddychania. Jedna z zasad fizycznych głosi, że największą siłę uzyska ciało w momencie wyrzucenia z siebie ponad połowy pojemności powietrza. Tę zasadę znają doskonale ciężarowcy, oszczepnicy czy dyskobole. W karate przykładem właściwego użycia kontroli oddechu jest Kiai. W celu przedstawienia zasad oddychania w karate niezbędny jest podział oddychania na trzy główne grupy:
- Oddychanie normalne
- Ibuki
- Nogare
Oddychanie normalne jest oddychaniem stosowanym na codzień z użyciem klatki piersiowej. Wszystkie formy oddychania mają dwie formy-wdech i wydech. Gdy osoba jest rozweselona-śmieje się – kładzie nacisk na wydech. Kontrolowanie oddechu jest niezbędne dla przywrócenia normalnego oddechu po wykonaniu dużego wysiłku.
Ibuki zawarte jest zarówno w Sanchin, jak i w Tensho-Kata. Napnij żołądek i wykonaj mocny „wydech z żołądka”. Kiedy poczujesz, że oddech został ukończony, napnij brzuch i spróbuj kontynuować wydech.
Nogare – ta metoda oddychania używana jest zarówno w trakcie walki lub w czasie ćwiczeń, w celu zachowania spokoju i samokontroli. Wdech powinien być głęboki, przetrzymany przez parę sekund, następnie wydech przez usta w sposób kontrolowany. Język trzymany jest za zębami, by oddech był cichy. W oddychaniu bierze udział przepona.
Rola kiai – Kiai jest przenikliwym okrzykiem wychodzącym z dolnej partii brzucha i porównywalnym z pomrukiem atakującego tygrysa. Krzyk ten powoduje zwiększenie pewności siebie, poprawia skuteczność techniki, a także, jeśli jest wykonany w odpowiednim momencie, przyczynia się do obniżenia pewności siebie u przeciwnika, a nawet wywołuje szok. Kiai pomaga także atakującemu w „oczyszczeniu się” z wszelkich myśli i poświęcenie się całkowicie danej technice.
Masutatsu Oyama ostrzega ćwiczących: „Jeśli przestaniesz doskonalić swój oddech, prócz kilku sztuczek nie osiągniesz w karate niczego”.